نکتەهای قرآنی “قسمت دوم”

نکته های قرآنی قسمت دوم

چرا شیطان را «رجیم » گویند؟

ابتدا باید بدانیم که «رجیم» بروزن فعیل است و این وزن در زبان عربی امکان دارد هم به معنای فاعل و هم به معنای مفعول درآید، اما در اینجا به معنای مفعول است یعنی رجیم به معنای مرجوم می آید، مانند: لعین به معنای ملعون.
اما علماء و دانشمندان اهل لغت دو معنای نزدیک به هم را برای واژه «رجیم » ذکر کردەاند که در زیر توضیح خواهیم داد.

۱ـ اولین معنا اینست که: اصل ماده«رجم» یعنی پرتاب کردن چیزی به سوی کسی خواه آن چیز سنگ باشد مانند آیه« لئن لم تنته لارجمنّک واهجرنی ملیّاً» (مریم: ۴۶); گفت: (اى ابراهیم) آیا تو از معبودهاى من روى گردانى؟ اگر (از این کار) دست برندارى، تو را سنگسار می‌کنم و براى مدتى طولانى از من دور شو. پدر سیدنا ابراهیم«علیه السلام» او را تهدید به سنگسار میکند» و یا مانند «رجمت زیدا بالحجارة«سنگی را بسوی زید پرتاب کردم»یا اینکه گفتەای را یا یک امر معنوی را به کسی نسبت دهی مانند «رجمت زیدا بقطع اللطف والرحمة»گفتم زیدنسبت به ما لطف ندارد و مهربان نیست و شیطان را از آن جهت «رجیم» گویند که فرشتگان به وسیله شهاب سنگها او را هدف قرار می‌دهند مانند(وَلَقَدْ زَيَّنَّا السَّمَاءَ الدُّنْيَا بِمَصَابِيحَ وَجَعَلْنَاهَا رُجُومًا لِلشَّيَاطِينِ ۖ وَأَعْتَدْنَا لَهُمْ عَذَابَ السَّعِيرِ)ملک:۵»ما آسمان نزدیک (به شما) را با چراغهائی (به نام ستارگان) آراسته‌ایم، و آنها را وسیله‌ی راندن اهریمنان ساخته‌ایم، و برای ایشان عذاب آتش سوزانی را آماده کرده‌ایم.»

۲ــ معنای دوم اینکه «رجیم» به معنای دور از رحمت خداوند است.
اما علامه مصطفوی در کتابش «التحقیق فی کلمات القرآن»می‌فرماید: (درواقع پرتاب کردن سنگ یا فحش و دشنام دادن و سرزنش کردن و نفرین کردن از مصادیق اصل این ماده است اما معانی همچون طرد کردن، کشتن، دوری کردن از حق و راندن از خود از لوازم و آثار این ماده است)
اما گاهی این ماده به معنای تهمت و سخن بدون مدرک و سند هم آمده مانند:(سَیَقُولُونَ ثَلَاثَةٌ رَّابِعُهُمْ کَلْبُهُمْ وَیَقُولُونَ خَمْسَةٌ سَادِسُهُمْ کَلْبُهُمْ رَجْماً بِالْغَیْبِ )کهف:۲۲» معاصران پیامبر درباره تعداد نفرات اصحاب کهف به مجادله می‌پردازند و گروهی خواهند گفت: آنان سه نفرند که چهارمین ایشان سگشان بود، و ( گروهی ) خواهند گفت: آنان پنج نفرند که ششمین ایشان سگشان بود، همه اینها سخنان بدون دلیل است» و بدلیل اینکه شیطان از جانب پروردگار مطرود و ملعون قرار گرفت آنجا که خداوند«جل جلاله» علی رغم امر به سجده بردن برای سیدنا آدم «علیه الصلاة والسلام»و اطاعت نکردن و سجده نبردن شیطان، خداوند هم فرمود: «قَالَ فَاخْرُجْ مِنْهَا فَإِنَّكَ رَجِيمٌ«حجر:۳۴»(خداوند) فرمود: (چون از فرمان من سرپیچی کردی) پس از بهشت بیرون شو، چرا که تو (از رحمت من) مطرود (و از منزلت کرامت رانده) هستی. بطور خلاصه باید گفت اصل ماده «رجم»به معنای زدن کسی یا چیزی با سنگ آمده سپس به معنی طرد کردن استعمال شده پس شیطان بدین خاطر رجیم گفته می‌شود. زیرا هم طرد شده و هم دور از حق هم می‌باشد ولی در اینجا سوالی مطرح می‌شود و آنهم اینکه چرا در استعاذه از میان تمام صفات شیطان «مطرود و رانده شدن او»مطرح شده
در جواب باید گفت کە: استعاذه کردن ما؛را به یاد استکبار شیطان در مقابل فرمان خداوند به سجود و خضوع در برابر سیدنا آدم(علیه السلام)می‌افکند زیرا که این استکبار سبب شد که میان شیطان و درک حقایق حجابی برقرار گردد، تا آنجا که شیطان گفت: (خلقتنی من نار و خلقته من طين) اعراف ١٢”ای خدا تو مرا از آتش و آدم را از خاک آفریدەا)پس شیطان به این خاطر کافر است که عدالت و حکم و حاکمیت و فرمانروایی خداوند را قبول نکرد و به قانون خدا اعتراض و انتقاد داشت؛ اعتراضی که مایه کفر و طرد او گردید. در واقع انسان با استعاذه گفتن استکبار و غرور و تعصبی که مایه طرد شیطان شد از خود دور میکند تا دچار سرنوشتی شیطان رجیم نگردد و به جای درک حقایق در پرتگاه کفر و سرپیچی و بی ایمانی سقوط ننماید.

نکته

نباید به صرف گفتن این جمله (اَعُوْذ ُبِاللّهِ مِنَ الشَّیْطَانِ الرَّجِیْمِ)بازبان در پناه بردن به خداوند از شیطان و شیطان صفتان اکتفاء و قناعت کنیم بلکه باید این «ذکر»را تبدیل به «فکر» و فکر را تبدیل «یک حالت درونی »کنیم؛ و به هنگام خواندن هر آیه از قرآن و یا در آغاز انجام هر کاری به خدا پناه ببریم از اینکه وسوسەهای شیطان؛ حجابی میان ما و کلام حیاتبخش او و یا کارهای ما گردد.

منابع

۱-التحقیق فی کلمات القرآن:محقق مفسر علامه مصطفوی: واژه «رجم»
۲-دروس الشیخ عائض القرنی
۳-تفسیر نمونه (جلد۱۱ص۴۳۴)مکارم شیرازی
۴-تفسیر تبیین القرآن(جلد۱تفسیر استعاذه) تالیف علامه مولانا عمر سربازی

تحقیق: خادم العلم:عبدالسلام جلفایی