نکتەهای قرآنی “قسمت پنجم”

نکتەهای قرآنی “قسمت پنجم”

تهیە و تدوین: عبدالسلام جلفایی

«بخش اول از این موضوع»

تحقیقی کلمه‌ی « اللّٰه »

بحث اول: اصل کلمه ی« اللّٰه »

اصل اعلالی لفظ جلاله‌ی «اللّٰه»، «اِله» است. اهل لغت می‌گویند :لفظ« اللّٰه» در اصل «الٰه» یا«اَلْاِلٰه» بوده‌ است. صاحب «صحاح» اصل آن را «اِله»و صاحب
«کشاف»اصل آن را «اَلْاِلٰه» می‌دانند(۱)

گروهی قایل به غیر مشتق (جامد)
بودن لفظ جلاله ی «اللّٰه»هستند(۲)
نحویان طبق قواعد نحو، در«اله»الف و لام آوردند و اصل آن را تعلیل کردند و
صرفیان یک «الف» از«الاله»جذف و بجای آن الف و لام اضافه کردند .

بحث دوم: فرق میان «اِلٰه»و«اللّٰه»

این دو لفظ به لحاظ کاربرد و مصداق عمومی یکی هستند، اما در مفهوم میانشان فرق هست

اقوال علما را در این مورد نقل می‌کنیم :
سیّد سند(رحمه اللّٰه) می‌گوید: هر دو کلمه، عَلَم ذاتی رب‌العالمین هستند؛ با این فرق که اطلاق «اله» قبل‌ از حذف« الف» یعنی «اَلْاِلٰه» به‌ غیر خدا هم اطلاق می‌شود، ولی بعد از حذف، اطلاق آن بر غیر خداوند جل جلاله نمی‌شود، اما لفظ جلاله‌ی «اللّٰه »در هیچ حالی بر غیر اللّٰه جل جلاله اطلاق نمی‌شود.
علامه سعدالدین تفتا زانی (رحمه اللّٰه)می‌فرماید: «الاله» اسم است برای یک مفهوم کلی یعنی معبود برحق، اما لفظ «اللّٰه»علم ذات است .
علامه رضی شیعی (۳)که در علم نحو امامی برجسته است می‌گوید: هر دو کلمه، قبل‌ از ادغام و بعد از آن مختص رب‌ّالعالمین‌اند و اطلاق‌شان بغیر«اللّٰه» در هیچ صورت جایز نیست، تنها با این فرق که« اَلاله» قبل از ادغام، از اعلام غالبه است و بعد از ادغام از اعلام خاصه.

« اعلام غالبه» عبارت است از اعلام و اسم‌هایی‌اند که احتمال اطلاق بر غیر نیز دارند. علامه ابن مالک نحوی(رحمه اللّٰه) چنین اظهار نظر می‌کند: اسم جلاله‌ی «الله» از اسمایی است که وضع آن به «الف »و« لام» بوده‌ است ( به‌ عبارت‌ دیگر اللّٰه مشتق نیست)و از این لحاظ و نیز به‌ لحاظ معنا هم با «اَلْاِلٰه» فرق دارد و توضیح داده که فرق لفظی این دو اسم در این است که یکی(الله) معتلّ العین است و دیگری (الالٰه) مهموز الفاء صحیح العین و اللّـام که ثابت می‌شود از دو مانده‌اند .فرق معنا و مفهوم میان آن دو نیز این است که «الله» در جاهلیت و اسلام خاص به ذات حقیقی جل جلاله بوده‌است.

قول راجح

قول راجح و برتر از میان اقوال مذکور در جنبه‌های دوگانه بحث بدین‌ ترتیب است.
اولاً
اسم جلاله «اللّٰه» مشتق از «اله» است.

ثانیاً
قول رضی نحوی که گفته بود«اله» قبل‌ از ادغام، از اسمای غالبه است و بعد از ادغام، به اعلام خاصه تبدیل می‌شود، ارجح به‌ نظر می‌رسد .

بحث سوم
ریشه‌یابی «اشتقاق» لفظ جلاله«الله »

ادامه دارد
┅┅┅┅┅┅┅┅┅┅
❶کشاف ۱۵/۱.
❷ر.ک: تفسیرقرطبی:۱۰۳/۱ امام رازی
(رحمه اللّٰه) نیز در تفسیر کبیر۱۵۶/۱ همین قول را مختار خود گفته‌ است. اما قول بسیاری از محققان، نظیر اول است که مختار مؤلف (رحمه اللّٰه)نیز می‌ باشد. قول مبسوط و مدلل و محکم سیدآلوسی (رحمه اللّٰه)در این زمینه خواندنی است.
❸ابوحسن محمد بن ابن احمد معروف به سیر شریف رضی و سید رضی متولد۳۵۹ هجری .از بزرگان علمای شیعه و شاعری برجسته و در فصاحت و بلاغت و اعجوبه بود. آرا و تحقیقات سید شریف رضی در بلاغت و لغت نزد اهل‌سنت هم مورد استناد است .از آثار او، نهج‌البلاغه،و «بلخیص البیان عن مجازات القرآن» ودیوان شعرودوازده رساله ی دیگر در دست است .در سال ۴۰۴ هجری در بغداد وفات نمود «نهج‌البلاغه» اسم او را ماندگار کرده‌است.