خەڵوەت؛ قوتابخانەی پاڵاوتن و دەستپێکی هاودەمی مرۆڤایەتی

خەڵوەت؛ قوتابخانەی پاڵاوتن و دەسپێکی هاودەمی مرۆڤایەتی

لە لۆژیکی پەروەردەی ئیسلامدا، خەڵوەت ساتێکی گۆشەگیریی نییە، بەڵکوو دەرفەتێکە بۆ پاککردنەوەی ڕوح و ڕاهێنانی دڵ؛ قوتابخانەیەکی بێ دیوار کە مرۆڤ خۆی لە ژاوەژاوی دەرەکی دوور دەخاتەوە بۆ ئەوەی لەگەڵ دروستکەرەکەیدا گفتوگۆی ڕاستەوخۆ بکات. ئەم تەنیاییە دەربازبوون نییە لە ژیان، بەڵکوو گەڕانەوەیە بۆ سەرچاوەکەی؛ گەڕانەوە لە دەرەوە بۆ ناوەوە، لە پەلەکردن بۆ ئۆقرەگرتن و لە پەرشوبڵاوییەوە بۆ ئامادەبوون.

تەنیایی؛ خووگرتن لە بۆشایی ژاوەژاودا

لەم تەنیاییەدا نەک هەر خەریکی پەرستنی ڕواڵەتی دەبێت، بەڵکوو دڵی خۆی لە بارەگای گەورەیی و ڕەحمەتی خودادا ئامادە دەکات. هۆگربوون بە خوا، ڕوحی ژیانە.
وەک چۆن ئیمامی ئیبنوقەییم ڕەحمەتی خوای لێ بێت لە کتێبی “مدارج السالکین”دا دەفەرموێ: الأنس بالله هو روح الحياة، وبه يطيب العيش، ومن فقده فهو في وحشة وإن كان في زحمة الناس.
واتە: هۆگری بەخوا، ڕوحی ژیانە، لای ئەویش ژیان باشە، هەرکەسێک لەدەستی بدات لە بیابانێکدایە، تەنانەت ئەگەر لەناو قەرەباڵغی خەڵکدا بێت.
واتە: مرۆڤ ڕۆحی ژیانە لەگەڵ خودا، لەگەڵیدا ژیان شیرین دەبێت، هەرکەسێک لێی بێبەش بێت، لە ترس و تۆقاندندایە، تەنانەت ئەگەر لەناو خەڵکیشدا بێت.
تەنیایی لەگەڵ خودا مرۆڤ لە دڵەڕاوکێی دەرەکی ڕزگار دەکات و لە ناوەوە بنیات دەنێت و ئامادەی دەکات بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی تەنیایی دونیا و تاریکی گۆڕ و تیرۆری ڕۆژی قیامەت. ئەم تەنیاییە پراکتیزەیەکە بۆ بوونی دڵ؛ بوونێک کە دڵ لە ژەنگاوی پشتگوێخستن پاک دەکرێتەوە و ڕۆح بە ڕووناکی دڵنیایی دەڕازێنرێتەوە.

ئارامی دڵەکان لە یادی خۆشەویستدا
قوڕئانی پیرۆز زیکری خودا وەک پەناگەی دڵە نائارامەکان دەناسێنێت:
﴿أَلَا بِذِکْرِ اللّهِ تَذْمَئِنُّ الْقُلُوبُ﴾ (رعد، ٢٨)
واتە: ئاگادار بە تەنها لە یادی خودادا دڵەکان ئارامی دەدۆزنەوە.

لە وەسفکردنی ئەوانەی کە هۆگری تەنیایی و شەوبێدارینە، دەفەرموێت:
واتە: تەنیشتەکانیان لە سەر جێگاکانیان دەکشێنەوە و بە ترس و هیواوە بانگی پەروەردگاریان دەکەن. (سەجدە، ١٦)

ئەم ئایەتانە تەنیایی وەک عیبادەتێکی تاکەکەسی، بەڵکوو وەک ڕاهێنانێکی قووڵ بۆ دڵ و ڕۆح، دەناسێنن؛ ڕاهێنانێک کە مرۆڤ لە ڕووکارەوە دەباتە قووڵاییەکان، و لە ڕواڵەتەوە بۆ ڕاستی. لەم دابڕانەدا دڵ دەگاتە ئارامی، ڕۆحیش دەگاتە ئامادەبوون.

جیابوونەوە؛ بەربەستی ڕووناکی و زانین
شێخ عەبدولقادر جیلانی ڕەحمەتی خوای لێ بێت لە کتێبی (الفتح الربانی)دا دەفەرموێت:
واتە : کاتێک لەگەڵ خودا بەتەنها بیت دەرگاکانی زانستت بۆ دەکاتەوە و تامی شیرینی نزیکایەتیت پێ دەچێژێنێت.

شێخ عەبدولقادر جیلانی لەم ڕستە کورتەدا ڕەحمەتی خوای لێبێت، پەیوەندییەکی قووڵ لە نێوان تەنیا بوون لەگەڵ خودا و گەیشتن بە زانست و نزیکایەتی ئیلاهی دادەمەزرێنێت. ئەم تەنیاییە تەنیا تەنیایی فیزیکی نییە، بەڵکو جۆرێکە لە بوونی دڵ و هۆگربوون لەگەڵ حەقیقەت و کراوەیی ناوەوە.
و مەولەوی، ئەو شاعیرە ڕۆحناسە، لە مەسنەوی ڕۆحی خۆیدا دەڵێت:
– تۆ بەدوای تەنیاییدا دەگەڕێیت، چونکە بەبێ تەنیایی دڵ وایە. گۆشەگیربە تا ئەنجامەکەی دەبینیت”.
هەرکات دڵت لە ژاوەژاوی دونیا بەتاڵ کردەوە و بەتەنیا بیت لەگەڵ خودا، دەرگاکانی زانستت بۆ دەکرێتەوە و ڕۆحت تامی شیرینی نزیک بوونەوە دەچێژێت؛ شیرینییەک کە هیچ چێژێکی دونیایی بەراوردی ناکات.
هەروەها ئیمام حەسەنی بەسری ڕەحمەتی خوای لێ بێت، فەرموویەتی: لە تەنیاییدا بە دوای تامی گفتوگۆکردندا بگەڕێ، چونکە ژیانی دڵەکانە.
تەنیایی بەربەستی ڕووناکییە؛ لەو شوێنەی کە پەردە لابراون، دڵ تامی نزیکیی و زانین دەکات. لەم تەنیاییەدا مرۆڤ نەک هەر خۆی دەدۆزێتەوە، بەڵکو خودا بە دڵێکی تازەترەوە دەناسێت.

تەنیایی؛ پراکتیزەیەک بۆ ئامادەبوون نەک هەڵهاتن
تەنیایی لەگەڵ خودا پراکتیزەیەکە بۆ ژیانی بە ماناوه، بۆ پەروەردەکردنی ئەو دڵانەی کە لە جەنجاڵی جیهاندا ون بوون. ئەم تەنیاییە قوتابخانەیەکە کە مرۆڤ وانەی ئاشتی و مەعریفەی تێدا فێر دەبێت؛ قوتابخانەیەک کە دەرچووەکانی تەنها پەرستراوان نین بەڵکوو عاریفان و ئه‌ویندارانن.
با لەناو پەلەقاژەی ژیاندا ساتێک لە تەنیایی وەربگرین؛ نەک بۆ دەربازبوون، بەڵکو بۆ گەڕانەوە. بگەڕێینەوە بۆ خۆمان و بۆ لای خودا و بۆ ئەو ئارامییەی کە لە هیچی تردا نادۆزرێتەوە جگە لە هۆگری لەگەڵیدا.

نووسەر: هەمزە خان بەیگی
وەرگێڕ: هێمن حوسێنزادە